Heksen en dark patterns

 

Afbeelding via Pixabay

Zwarte Magica heet ze en ze woont op de Vesuvius. Ze is de gezworen vijand van Dagobert Duck, want ze wil zijn geluksdubbeltje stelen om dat in de lava van haar vulkaan om te smelten tot een amulet, dat haar ongekende macht moet geven.

De naam van deze stripfiguur komt onwillekeurig in mij op als ik de term dark patterns hoor. Niet alleen vanwege de overeenkomst in kleur, maar ook omdat ze een gelijksoortige doelstelling hebben: stiekem iets van je afpakken om er zelf beter van te worden.

Je komt dark patterns dagelijks tegen als je het internet betreedt en zo’n irritante cookie-melding krijgt. Het is je vast al eens opgevallen dat de knop om overal mee in te stemmen vaak erg prominent aanwezig is, terwijl je met een lampje moet zoeken naar de mogelijkheid om daarvan af te wijken. Of dat je heel vaak moet klikken omdat de optie ‘alles uit’ ontbreekt. Een dark pattern stuurt de gebruiker door misleiding een bepaalde kant op, zodat je klikt op de voor die site gunstigste optie, of om je tot een aankoop te verleiden, of om je meer gegevens te laten verstrekken dan je zou moeten willen. Er zijn vele vormen van dark patterns. Ik zal er een paar met je doornemen, en je zult ze allemaal herkennen. En omdat de Engelse benamingen daarin overheersen én illustratiever zijn dan de schaarse Nederlandse vertalingen, zal ik die gebruiken. Overigens gebruiken verschillende bronnen verschillende benamingen.

-        Confirshaming is een mooie samentrekking van bevestiging en schaamte: bij de vraag of je dat lekkere verse voedsel wilt bestellen staat bij de optie ‘nee’ een toevoeging als: “Ik eet vanavond wel een magnetronmaaltijd”.

-        Nog zo’n mooie term is privacy zuckering, waar natuurlijk een verwijzing naar Mark Zuckerbergs Facebook in zit. Hierbij gaat het erom dat je meer persoonlijke informatie met je netwerk deelt dan je eigenlijk zou willen.

-        Misschien wilde je wel eens bepaalde software downloaden die je op het internet had gevonden. Je klikte op die grote, groene downloadknop en kreeg vervolgens iets heel anders dan je wilde. Je keek nog eens goed en zag dat je voor de software, die je eigenlijk wilde hebben, op een wat minder opvallende knop had moeten klikken. Dat noemen ze disguised ads (vermomde advertentie).

-        “Boek snel! Nog maar 3 kamers beschikbaar!” Als je wel eens een vakantie boekt, dan ken je deze vast wel. Dit heet fake scarcity (nepschaarste). Door te doen alsof de aanbieding aan je neus voorbij dreigt te gaan, willen ze je verleiden om snel te beslissen.

-        Soms vraag je je af of reviews wel echt zijn. Beoordelingen van collega-klanten kunnen je helpen bij je keuze, maar als de aanbieder zelf achter die jubelteksten zit, dan is er sprake van fake social proof.

-        Hard to cancel kwam ik een keer tegen bij het aanbod van een loterij om abonnee te worden met een gegarandeerde “prijs” in de eerste maand. Gratis geld laat ik niet graag liggen, maar ik was van begin af aan van plan om na die eerste maand op te zeggen. In tegenstelling tot het instappen kon het uitstappen niet online; ik moest bellen, en kreeg na lang wachten iemand aan de lijn die nogal nors reageerde op mijn opzegging.

-        Een andere bekende vorm van dark patterns heet nagging (zeuren). Dan krijg je bijvoorbeeld in een app steeds weer het aanbod om de betaalde versie te nemen, of om een bepaalde functie aan te zetten. Soms heeft de afwijzing de vorm van “misschien later”, wat je als een soort van belofte van jouw kant kunt zien. Het idee achter nagging is – net als in het echte leven – dat je ergens mee instemt om ervan af te zijn.

-        Oh ja, preselection (vooringevulde keuze). Dan staat de optie “Ik ontvang graag uw nieuwsbrief” alvast handig aangevinkt. Vaak zit er ook nog meer achter – zoals je het gevoel willen geven dat andere mensen ook voor een bepaalde optie kiezen.

Dit alles brengt ons op de vraag: mag dat allemaal zomaar? Nou, dat hangt ervan af. Soms is het gewoon slimme marketing, zoals in het voorbeeld van confirshaming. Het verhaal wordt anders als er duidelijk sprake is van misleiding, zoals bij valse reviews. De European Data Protection Board heeft een dik rapport over dit onderwerp gepubliceerd. Natuurlijk komt daarin de AVG ter sprake, want daarin is transparantie een belangrijk begrip, terwijl de term dark patterns al aangeeft dat transparantie daarbij ver te zoeken is. De AVG hanteert verder het principe van behoorlijkheid: jouw gegevens worden in jouw belang verwerkt en dat gebeurt in lijn met wat je redelijkerwijs zou kunnen verwachten. Ook privacy by default is een belangrijk uitgangspunt; alle opties, die een inbreuk op je privacy zouden kunnen maken, moeten standaard uit staan. Dat gaat dus fout in het voorbeeld van de nieuwsbrief, net zoals op pagina’s waarop je cookie-voorkeuren kunt instellen en waar dan alles aan staat.

Sommige dingen mogen dus, ook al zijn ze niet netjes of zelfs onethisch. Misschien wist je nog niet dat dit fenomeen dark patterns heet en welke wereld daarachter schuilgaat. Nu je het wel weet, ga je er misschien in de toekomst anders mee om. Zelf houd ik er wel van om iemand die mij wil pakken terug te pakken door lekker het tegenovergestelde te doen van wat hij wil. Zwarte Magica krijgt mijn geluksdubbeltje in ieder geval niet!

 

En in de grote boze buitenwereld …

• heeft Microsoft een securitypatch teruggedraaid, waardoor Windows 10-computers maandenlang kwetsbaar waren.
• is ChatGPT niet immuun voor social engineering.
• maakt Microsoft zich op voor de wereld van de quantumcomputer, die de huidige cryptografie kwetsbaar maakt.
• verslindt Meta publieke Facebook- en Instagramposts om zijn AI te voeden.
• liep een crimineel tegen de lamp met een laptop vol gestolen creditcardgegevens.
• kan het verlopen van een domeinnaam grote gevolgen hebben.
• belooft deze phishing-mail je gratis extra opslagruimte bij Google.
• wordt het criminele Telegram-gebruikers te heet onder voeten.
• kun je de ‘berichten voor eenmalige weergave’ in WhatsApp toch vaker bekijken.